Agresja w grupie przedszkolnej - jak radzić sobie z niepożądanymi zachowaniami dziecka.

Zachęcamy Rodziców do zapoznania się w poniższym artykule ze sposobami radzenia sobie z agresywnym zachowaniem dzieci w różnych sytuacjach.

Spośród wielu różnych możliwości są również bajki edukacyjne, które mogą Państwo znaleźć na naszej stronie

>>> wystarczy kliknąć <<<

Agresja wśród dzieci w wieku przedszkolnym.

W świetle literatury psychologicznej agresję definiuje się jako wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej – rzeczywistej bądź symbolicznej – jakiejś osobie lub czemuś co ją zastępuje. Agresja jest zazwyczaj reakcją na frustrację, jest też przejawem wrogości. Wyróżnia się cztery rodzaje agresji :

- Agresja fizyczna – jest to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Zazwyczaj konflikt dotyczy dwóch osób, pomiędzy którymi dochodzi do bójki, czyli starcia o zabawkę, o własne racje bądź też o pomysł na zabawę. Atak taki jest najczęściej skierowany bezpośrednio na sprawcę, chociaż może być również przeniesieniem emocji na osobę lub przedmiot nie będący jego przyczyną. Taka forma agresji nazywa się agresją z przeniesieniem. Dzieje się tak dlatego, iż rówieśnik, pies czy przedmiot jest dla złoszczącego się w danym momencie mniej zagrażający, toteż przenosi swoją złość na niego.

- Agresja werbalna ( nie fizyczna ) – jest formą bardzo często występującą u dzieci w wieku przedszkolnym. Dochodzi do konfrontacji słownej, która dotkliwie rani dziecko. Jednoznacznie grożąca mimika wzmacnia znaczenie słów, które prowokują i rozdrażniają kogoś. Podobnie dzieje się jeżeli chodzi o agresję typu instrumentalnego, której istotą jest wybieranie przez dziecko takiego sposobu zachowania, które może mu przynieść jakąś korzyść. Dochodzi tutaj do symboliki niewerbalnej i odgrywa ogromną rolę. Przez dzieci postrzegane jest jako bardzo obraźliwe i raniące, dlatego w reakcji tego typu bodźce bardzo często dochodzi do konfliktów.

- Agresja pośrednia, lub cicha – jest formą agresji mającą na celu wywołać złość u innych i wykorzystywana jest prawdopodobnie wtedy, gdy bezpośrednie formy agresji (fizyczna i werbalna) nie są dozwolone lub gdy dziecko czuje się słabsze i boi się przegranej w walce fizycznej lub słownej.

- Agresja relacji – jest bardzo często występującą formą u dzieci w wieku przedszkolnym. Poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio do lub też pośrednio o ofierze nadszarpnięte zostają stosunki dziecka z jego rówieśnikami lub jego odczuwanie społecznej przynależności i akceptacji. Jest to forma chyba najbardziej boleśnie przeżywane przez dziecko przedszkolne, gdyż akceptacja rówieśników oraz powstawanie pierwszych przyjaźni odgrywa dla niego bardzo ważną rolę.

 

Przejawy agresji :

- Agresja fizyczna przejawia się, poprzez np. : bicie się, szarpanie, gryzienie, kopanie, drapanie, szczypanie, wymuszanie, niszczenie własności.

- Agresja werbalna przejawia się w postaci ubliżania, przezywania, wyśmiewania się , złośliwych uwagach, wykłócaniu się podniesionym głosem.

- Agresja instrumentalna – niewerbalna przejawia się poprzez : pokazywanie języka, robienie min przedrzeźnianie, czy innego tego typu gesty mające na celu zranić inną osobę. Te dwa rodzaje agresji fizyczna i werbalna powiązane są z przyjemnymi odczuciami agresora.

- Agresja pośrednia lub cicha, przejawia się w czasie zrobienia komuś kawału, dowcipu, poprzez prowokacyjne wyłączanie się z komunikacji, świadome ignorowanie i przesadnie wyraźny brak zainteresowania, wzbranianie się przed społecznym kontaktem.

- Agresja relacji przejawia się poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio do, lub też pośrednio o ofierze, wykluczanie pewnych dzieci z zabawy, podczas grożenia.

Jest jeszcze jedna szczególna forma agresji rzadko występująca w przedszkolu mianowicie autoagresja (samookaleczenie się).

 

Przyczyny agresji.

Głównej przyczyny agresji w środowisku dziecięcym należy szukać w rodzinie :

- odmienny styl wychowania matki i ojca,

- stosowanie przemocy wobec dziecka,

- zaburzona struktura rodzinna (rozwód, śmierć jednego z rodziców),

- brak zapewnienia dziecku podstawowych potrzeb (bezpieczeństwa, miłości i akceptacji),

- konflikty z domu rodzinnym,

- patologia rodzinna (alkoholizm, narkomania),

- naśladowanie nieprawidłowych wzorców przekazywanych przez rodziców,

- zbyt mała ilość czasu poświęcanego dziecku.

Inną przyczyną powstania zachowań agresywnych może być oddziaływanie mediów (telewizja, komputer, Internet). Media kształtują wzorce osobowe, stawiając za przykład do naśladowania ludzi młodych, silnych, bezwzględnie dążących do posiadania pieniędzy, władzy, autorytetu. Jeśli rodzice nie oglądają filmów razem z dziećmi, nie komentują ich, ani nie tłumaczą, zostaną one przez dzieci uznane za źródło przynoszące wzory do naśladowania. Dzieci identyfikują się z filmowymi postaciami i chcą je naśladować. Mogą wręcz myśleć że jeśli na ekranie telewizora czy monitora komputera uśmiercony bohater podnosi się z ziemi, jak gdyby nigdy nic się nie stało, to tak samo niegroźna i obarczona poważnymi konsekwencjami jest również śmierć w realnym życiu.

 

Sposoby eliminacji zachowań agresywnych .

W celu eliminacji zachowań agresywnych coraz częściej sięga się po oddziaływania terapeutyczne za pomocą sztuki.

„Terapia sztuką” – jest szczególnie ważna w przypadku osób, które nie umieją, nie potrafią lub nie chcą posługiwać się słowem dla opisania własnych doznań i odczuć. Z uwagi na to, iż arteterapia znosi ograniczenia językowe okazuje się być wyjątkowo przydatna w pracy z dziećmi. Arteterapia wykorzystuje do swoich celów szeroko rozumianą sztukę : muzykę, plastykę, literaturę, kino, taniec. W działalności terapeutycznej wyróżnia się pewne etapy działań :

- funkcja ekspresyjna – uwalnianie napięć,

- funkcja poznawcza – rozpoznawanie i nazywanie,

- funkcja oczyszczająca – rozładowanie wewnętrzne konfliktów i napięć,

- funkcja kompensacyjna – zaspokojenie niezrealizowanych pragnień,

- funkcja odprężająca – zrelaksowanie.

MUZYKOTERAPIA

Najprostszą a zarazem bardzo skuteczną formą kształtowania pozytywnych emocji wśród dzieci przejawiających zachowania agresywne jest systematyczne słuchanie krótkich utworów lub fragmentów muzyki artystycznej poważnej . Muzyka powinna być odpowiednio dobrana. Znany terapeuta Don Campbell, nazywał przeobrażające działanie muzyki na zdrowie i dobre samopoczucie „efektem Mozarta” – opisał to w swojej książce pod tym samym tytułem. Uważa, że metoda ta pozwala redukować stres, lęki, depresje, także relaksuje i likwiduje zaburzenia związane ze snem, pomaga dyslektykom.

Fragmenty Mozarta wykorzystywane są do różnego rodzaju terapii. Ważna jest tonacja, tempo oraz czynniki psychologiczne, fizjologiczne i estetyczne, po to aby spowodować różnorodne reakcje słuchowe, fizyczne i emocjonalne. Dr Swietłana Masqutowa z Międzynarodowego Instytutu Kinezjologii w Warszawie mówi, że Beethoven, Vivaldi, Strauss harmonizują i integrują rytm pracy serca i mózgu. Muzyka Mozarta ma natomiast wyjątkowy charakter, bo wpływa na układ nerwowy i aktywność sensoryczną człowieka. Cele muzykoterapii :

- poprawia się pamięć i koncentracja,

- poprawia poczucie własnej godności,

- wzrasta samoakceptacja,

- pomaga zintegrować wewnętrzny rytm procesów poznawczych i zewnętrzną aktywność,

- rozwija społeczną orientację w otoczeniu,

- rozwija umiejętność radzenia sobie,

- równoważy procesy emocjonalne,

- redukuje stres i niepokoje, negatywne emocje, lęki,

- przeciwdziała nudzie i odpręża,

- zachęca do wyrażania uczuć w formie werbalnej i niewerbalnej,

- stwarza możliwość uczestniczenia w twórczej spontanicznej ekspresji muzycznej,

- stwarza warunki do tworzenia wizualizacji i wyobrażeń przy muzyce,

- rozwija kreatywność samoekspresji,

- doskonali zmysł plastyczny,

- poprawia kontrolę nad odruchami,

- doskonali zmysł estetyki,

- staje się bodźcem do wyrażania uczuć,

- jest sposobem uczenia się nowych zachowań.

Eksperymentalne wykorzystanie dźwięków jest też pomocne przy leczeniu zaburzeń słuchu, dysleksji, autyzmu, nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) oraz wielu innych umysłowych i fizycznych zaburzeń. Muzyka relaksacyjna powinna być cicha, spokojna i raczej wolna. Dzięki temu będzie stabilizować wewnętrznie – wyciszać i koić nerwy. Ważne jest aby oprócz słuchania przez dzieci piosenek wprowadzić je w świat muzyki poważnej zwanej artystyczną. Słuchając także muzyki pełnej wspaniałych brzmień. Wciąż na nowo otwierają się drzwi do krainy melodii i harmonii. Dzięki systematycznemu słuchaniu utworów uwrażliwia się słuch, rozwija muzykalność, a co najważniejsze wzbudza pozytywne emocje.

TERAPIA SZTUKĄ

Umożliwia kontrolowanie i rozładowanie napięć w procesie twórczym, a oddziałując jednocześnie na różne sfery życia psychicznego (emocje, intelekt), daje często jedyną możliwość komunikowania się z otoczeniem. Odtworzenie przykrych doświadczeń prowadzi do odzyskania kontroli nad emocjami. Obok funkcji terapeutycznej rysunek pełni również funkcję diagnostyczną. Istnieją testy psychologiczne na podstawie których można odczytać wiele informacji o dziecku, jego relacjach z otoczeniem (testy np. „Rodzina”, „Drzewo”, „Dom”, „Osoba w deszczu”).

Ekspresja plastyczna realizuje się przez malowanie, lepienie i rysowanie.

Zalety wymienionych technik plastycznych:

- ich zastosowanie nie wymaga wiele czasu,

- prace zaczyna i kontroluje samo dziecko,

- dziecko ma zapewnioną swobodę wyboru,

- nie ma oceny prac ze strony terapeuty,

- tematyka działania może wkroczyć w najrozmaitsze obszary życia.

RYSOWANIE

Rysowanie stanowi stały zapis do którego można wracać w czasie całego procesu terapeutycznego. Przedstawiając emocje w formie graficznej dziecko wydobywa je na powierzchnię stając z nim twarzą w twarz i uczy się jak nad nimi zapanować. Rysowanie wyzwala radość, przyjemność, naturalność, spontaniczność oraz okazję do rozładowania energii. Podejmując tę formę pracy nie wzbudzamy w dziecku lęku, jest ono bezpiecznym i dobrym sposobem rozumienia dziecka przez dorosłego i wzajemnej wymiany myśli między nimi. Ze względu na sposób wykonania wyróżnia się :

- rysowanie swobodne (czyli każdy rysunek to co chce),

- rysowanie w parach,

- rysowanie dopełniające (jedno dziecko zaczyna rysować np. koło, drugie dorysowuje coś innego i każde z dzieci cos dorysowuje),

- wspólny rysunek ( na jednej płaszczyźnie rysują wszyscy).

Dzięki temu dziecko agresywne uczy się współdziałania i współpracy z innymi.

 

MALOWANIE

Malowanie a w szczególności malowanie rękami jest cenną formą terapii. Stymulacja dziecka w drodze różnorodnych zajęć malarskich stanowi doskonałą okazję do ujawnienia pozytywnych emocji, zaangażowania, otwartości w stosunku do otoczenia. Ćwiczenia z farbami dają upust negatywnym emocjom i napięciom. Terapeutyczne wartości technik malarskich tkwi w swobodnym dobrze kolorów, nakładaniu farby. Linie, plamy kompozycja, kształty stanowią środek ekspresyjnego wyrazu.

Inną formą ekspresji plastycznej jest

MODELOWANIE W MASACH

W literaturze podkreśla się, że jest to materiał przyjemny w użyciu. Dziecko może nadawać mu rozmaite kształty, które może zmienić i niszczyć jeśli przyjdzie mu na to ochota. Wałkowanie i rzeźbienie stanowi ujście dla agresywnych uczuć, ułatwia wyrażenie emocji i problemów.

BAJKOTERAPIA

Jedną z metod terapeutycznych jest biblioterapia, która nie jest stosowana w przedszkolu. Chciałabym omówić rodzaj biblioterapii jakim jest Bajkoterapia. Adresatem są małe dzieci, a tworzywem oddziałującym są bajki terapeutyczne oraz inna literatura dziecięca, która realizuje cele wspierania lub terapii.

Bajkoterapia jest ważną metodą wspierania i oddziaływania terapeutycznego we wczesnych okresach rozwoju dziecka. Polega na czytaniu odpowiednio dobranych bajek i rozmawianiu na ich temat. Treść bajek terapeutycznych koncentruje się wokół sytuacji emocjonalnie trudnych, które to zdarzają się w toku rozwoju dziecka. Wspieranie polega na dostarczeniu dziecku nowej wiedzy o sobie i świecie, dotyczącej głównie strategii poznawczych mających ograniczyć skutki lęku powstałe w wyniku negatywnego doświadczenia, niewłaściwej stymulacji wyobraźni lub niezaspokojonych potrzeb. Przedstawiają inny sposób myślenia, działania, odczuwania. Użycie metafor i symboli pozwala na samodzielne ich odkrywanie i odnoszenie do własnych doświadczeń. Niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa stwarza często lęk przed np.: ciemnością lub dzikimi zwierzętami. Niezaspokojona potrzeba miłości rodzi lęk przed porzuceniem, odrzuceniem. Natomiast niezaspokojenie potrzeby akceptacji powoduje poczucie bycia gorszym i mniej wartościowym. Dlatego ważną rolę w wychowaniu dziecka odgrywa umiejętne zaspokojenie potrzeb dziecka oraz odpowiedni stosunek do niego rodziców, przejawiający się w postawach. Prawidłowe są te postawy, które stwarzają warunki do pewnego rozwoju społecznego dziecka i nie prowadzą do zaburzeń w jego zachowaniu.

 

„Jeśli rodzice uświadomią sobie, że nie tworzą dziecka, ale pomagają mu stworzyć siebie, to będą tym lepiej umieli spełnić swój obowiązek i wesprzeć je swą dalekowzrocznością. Dziecko może dobrze się rozwijać tylko wtedy, gdy pomoc udzielona mu jest w stosownej formie”

W. Montessori.

 

Można wyodrębnić następujące rodzaje bajek terapeutycznych :

- Bajki psychoedukacyjne

- Bajki psychoterapeutyczne

- Bajki relaksacyjne

Bajki psychoedukacyjne – są dość krótkimi utworami, przeznaczone głównie dla dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Powinny wspierać i mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje w taki sposób, aby rozwijały świadomość emocjonalną. Bajki psychoedukacyjne oddziaływują na procesy poznawcze poprzez :
- wyjaśnienie związku przyczynowo-skutkowych między zdarzeniem a doznawaniem emocji.

- przedstawienie bajki w sposób zrozumiały dla dzieci

- zapoznanie ze słownictwem dotyczącym emocji, wizualizacja treści

- oswojenie z sytuacją zagrożenia

- pokazywanie wzorów pozytywnego myślenia, nastawionego na działanie

- racjonalizowanie problemu

- przedstawienie różnych trudności, zachęcanie do mówienia o problemach, poszukiwanie skutecznych rozwiązań

- pokazanie wzorów skutecznego działania, innego myślenia o sytuacji trudnej, innego odczuwania.

Zalecane jest po wysłuchaniu każdej bajki rozmowa na konkretny temat oraz wykonanie przez dzieci rysunku ilustrującego tekst, aby lepiej zrozumiały i utrwaliły treść.

Bajki psychoterapeutyczne – przeznaczone są głównie dla dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Mają rozbudowaną fabułę i są dłuższe niż bajki psychoedukacyjne.
Zadaniem tych bajek jest obniżenie lęku oraz podanie innych wzorów myślenia, odczuwania i działania. Umożliwienie kontroli poznawczej, również dodaniu wsparcia emocjonalnego i skompensowania niezaspokojonych potrzeb. Wspieranie emocjonalne w tych bajkach polega na:

daniu zrozumienia, że nie jestem sam, że inni też podobnie czują, myślą
i zachowują się.

umożliwieniu wyżalenia się, ekspresji uczuć poprzez wizualizację tekstu,
w ten sposób ponowne doświadczenie emocji, w rezultacie dokonuje się ich redukcja

doraźnej zmianie samopoczucia poprzez pokazanie, że inni są w podobnej sytuacji lub w gorszej
Wspieranie emocjonalne poprzez, zrozumienie, akceptację, odbudować pozytywną samoocenę poprzez doświadczenie, że inni podobnie postępują, obniżyć napięcie emocjonalne poprzez ekspresje emocjonalną, doraźnie poprawić samopoczucie. Pomaga także budować pozytywne emocje, nadzieję, przyjaźń, jaką zapewniają bajkowe postacie.

Zastępcze zaspokojenie potrzeb – bezpieczeństwo, miłości, przynależności, uznania – redukuje przykre napięcie emocjonalne. Ważne jest aby dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji – kompensacja. Przekazywanie odpowiedniej wiedzy o sytuacji lękotwórczej i wskazywanie sposobów radzenia sobie.

Bajki relaksacyjne – bajka ta powinna być krótka.
Głównym celem powinno być uspokojenie i odprężenie dziecka zwłaszcza na podstawie wizualizacji. Wg. A. Lazarusa wizualizacja nazywana jest obrazowaniem wewnętrznym, które rozwija wyobraźnię i powoduje wywołanie określonych stanów emocjonalnych. Sugestia, propozycje osoby prowadzącej powinny zawierać trzy struktury :

· słuchową – służącą do wywołania efektu w rodzaju np.: szum wody, drzew

· wzrokową – np.: widzenie fal z wolna przybijających do brzegu

· czuciową – np.: wchodzenie do wody, na szczyt góry itp.

Bardzo ważne jest aby osoba opowiadająca bajkę relaksacyjną była odprężoną i nie odczuwała napięcia. Podczas słuchania tego rodzaju bajek może towarzyszyć uspokajająca muzyka, która dodatkowo wzmocni efekt relaksacji.

ZABAWY INTERAKCYJNE

W pracy pedagogicznej duże znaczenie mają zajęcia zabawowe. Są łatwe do opanowania i nie wymagają dużych nakładów. Ich charakter jest zróżnicowany ze względu na rodzaj problemów emocjonalnych jakie przeżywają dzieci (agresja, nadpobudliwość, zahamowane emocje, a także trudności w nawiązywaniu kontaktu i współpracy z innymi dziećmi). Zabawy oraz ćwiczenia interakcyjne oferują dzieciom otwarte systemy interakcji, ułatwiają zdobywanie różnych doświadczeń ze sobą oraz z innymi ludźmi dzięki czemu pomagają w odreagowaniu napięć . Bardzo ważne jest aby wyeliminować w zabawach zawody oraz wszystkie rodzaje rywalizacji. Celem tych zabaw jest uczenie rozpoznawania, nazywania i wyrażania podstawowych emocji i uczuć, kształcenie umiejętności adekwatnego reagowania na bodźce, rozwijanie umiejętności rozumienia i akceptowania innych, rozwijanie empatii. Dzięki tym zabawom dzieci zyskują świadomość różnorodności uczuć i emocji, które w nich tkwią, zdobywają umiejętność wyrażania emocji oraz wiedzę pozwalającą na właściwe reagowanie na daną sytuację, potrafią wczuć się w sytuację innych dzieci, uczą się otwartego komunikowania się. Zabawy zwłaszcza w fazie początkowej redukują lęki dzieci i ułatwiają nawiązywanie kontaktów i współdziałanie w grupie. Należy pamiętać aby po każdym ćwiczeniu, czy zabawie wyciszyć się i podzielić się „na gorąco” zdobytymi doświadczeniami, wrażeniami. Może to być w formie wypowiedzi, pantomimy lub rysunku np.: mandali.